Taalgids Afrikaans

Dit artikel is een beginnetje en heeft uw aandacht nodig. Het heeft geen sjabloon. Duik erin en verbeter het!

Het Afrikaans is een West-Germaanse taal die hoofdzakelijk in Zuid-Afrika en Namibië wordt gesproken. De taal is de dochtertaal van het Nederlands, ontstaan uit zeventiende-eeuwse Nederlandse dialecten, en werd historisch Kaap-Hollands genoemd. Waarschijnlijk is 90 tot 95% van de woordenschat van Nederlandse origine. Daarnaast is de taal, zowel grammaticaal als in woordenschat, door het Portugees, het Frans, het Maleis, de Bantoe-talen en de Khoisan-talen beïnvloed. De grootste verschillen tussen het Afrikaans en Nederlands zijn dan ook de spelling, morfologie en grammatica.

Geschiedenis

Het Nederlands kwam aan in het Afrikaanse continent toen Jan van Riebeeck in 1652 bij Kaap de Goede Hoop een kolonie stichtte. Toen begon ook de geschreven geschiedenis van Zuid-Afrika. De Kaapkolonie groeide snel en vooral Nederlanders en Vlamingen, maar ook veel Duitsers en Fransen, kwamen in opdracht van de VOC in de kolonie wonen. De laatsten leerden het Nederlands al snel aan; ook hun namen werden vaak vernederlandst. De bevolkingsgroep die zo ontstond, noemde zichzelf na verloop van tijd Afrikaners of Boeren. Vanaf 1740 begon de spreektaal een eigen leven te leiden. Het Nederlands veranderde doordat het door andere talen werd beïnvloed, zoals het Maleis van de Maleiers, die door de Nederlanders als werkkrachten naar Zuid-Afrika waren gebracht. Maar de schrijftaal bleef tot 1925 geheel gebaseerd op het Europese Nederlands. Er was intussen wel een eigen vorm van Nederlands ontstaan, het "Kaaps-Nederlands".

Plakkaat met twee citaten van dichters in het Afrikaans.Toen de Kaapkolonie in Britse handen overging, werd het Engels de officiële taal. De Boeren trokken steeds verder het binnenland in. Hier stichtten zij drie staten, de Oranje Vrijstaat, de Transvaal en de Republiek Natalia, waar het Nederlands de officiële taal werd. Er woedden twee hevige oorlogen tegen de Britten, die de Boeren uiteindelijk zouden verliezen. De Boeren waren sterk voor het behoud van hun taal en hun tradities. In 1854 werd het Nederlands de officiële taal van de Oranje Vrijstaat. In 1882 werd het Nederlands naast het Engels erkend in de Kaapse parlement. In 1888 werd het Nederlands erkend als officiële taal van de Zuid-Afrikaansche Republiek, het latere Transvaal. Van 1910 tot en met 1983 waren het Nederlands/Afrikaans en het Engels samen de officiële talen van Zuid-Afrika, al dient opgemerkt te worden dat vanaf 1925 het Nederlands door het Afrikaans werd vervangen. Waar in wetteksten nog over Nederlands werd gesproken leze men Afrikaans; ze werden als synoniemen beschouwd. Pas in 1983 is het Nederlands definitief uit de grondwet geschrapt.

In de 20e eeuw werd de Afrikaanse woordenschat onder andere door het vormen van vele nieuwe samenstellingen uitgebreid van 50.000 naar ca. 750.000 woorden, nadat de taal eerst de functie van ambtelijke taal had gekregen, waardoor ze in het onderwijs, het bestuur, de literatuur, de kunst en de wetenschap kon worden gebruikt. Het Afrikaans heeft verschillende dialecten, verspreid over Zuid-Afrika en Namibië. Sommige dialecten hebben meer 'moderne' Nederlandse invloeden ondergaan dan andere, doordat ze meer in contact waren met het Europese Nederlands. De volgende hoofddialecten van het Afrikaans worden onderscheiden:

Dialecten

• Kaaps-Afrikaans
• Oostgrens-Afrikaans
• Oranjerivier-Afrikaans
• Oostkaaps-Afrikaans
• Oorlams (ook wel genoemd: Oorlangs, Oorlans)

Van deze dialecten heeft het Kaaps-Afrikaans heeft de meeste invloed van het moderne Nederlands ondergaan.

Grammatica

Persoonlijk voornaamwoord

• ek-my (ik-mij)
• jy-jou (jij-jou)
• hy-hom (hij-hem)
• sy-haar(zij-haar)
• ons (wij/ons)
• julle (jullie)
• hulle (zij/hen/hun)

Personen kunnen ook een meervoud hebben: Japie – Japie-hulle (Japie & co.)

Werkwoorden

In het Afrikaans worden werkwoorden nauwelijks vervoegd, in tegenstelling tot in het Nederlands. De infinitief en de tegenwoordige tijd hebben altijd dezelfde vorm, behalve bij de werkwoorden zijn en hebben en bij werkwoorden die een voorvoegsel hebben:

infinitief	indicatief tegenwoordige tijd	Nederlands
wees	is	zijn
hê	het	hebben
aanneem	neem aan	aannemen

Werkwoorden worden daarnaast niet vervoegd naar persoon:

Afrikaans	Nederlands
ek is	ik ben
jy/u is	jij/u bent
hy/sy/dit is	hij/zij/het is
ons is	wij zijn
julle is	jullie zijn
hulle is	zij zijn

De onvoltooid verleden tijd is qua vorm volledig gelijk aan de onvoltooid tegenwoordige tijd. Om het verschil met de tegenwoordige tijd te duiden wordt deze vorm voorafgegaan door bijwoorden zoals toe. De enige uitzondering op deze regel is het werkwoord zijn:

Afrikaans	Nederlands
ek was	ik was

In de literatuur wordt de voltooid tegenwoordige tijd vaak gebruikt in plaats van de onvoltooid verleden tijd. Het verleden deelwoord heeft, evenals in het Nederlands, het voorvoegsel 'ge', tenzij er een ander voorvoegsel is:

Afrikaans	Nederlands
ek het gedrink	ik dronk
ek het vergeet	ik heb vergeten

In andere gevallen wordt in het Afrikaans net als in het Nederlands en andere talen de voltooid tegenwoordige tijd gebruikt:

Afrikaans	Nederlands
ek het gedrink	ik heb gedronken

Ontkenning

Het Afrikaans gebruikt - net als bijvoorbeeld het Frans - een tautologische dubbele ontkenning, afkomstig uit de Nederlandse en Vlaamse dialecten, bijvoorbeeld: hy het dit nie gedoen nie .

Zelfstandige naamwoorden

• Zelfstandige naamwoorden kennen qua flexie alleen nog enkelvoud en meervoud
• Er is geen grammaticaal geslacht.

Bijvoeglijke naamwoorden

Bijvoeglijke naamwoorden hebben net als in het Nederlands een buigings-e. De verbuiging gaat vaak gepaard met deletie van een medeklinker, met name in intervocale positie: hoog - hoë.

Uitspraak, spelling en morfologie

• De Nederlandse ij wordt in etymologisch aan het Nederlands verwante woorden als y gespeld, behalve als in het achtervoegsel -lijk: waarskynlik - waarschijnlijk
• De Nederlandse ch wordt in het Afrikaans als g gespeld.
• De g, v en d vallen volledig weg tussen twee klinkers: die hoë boom is hoog.
• De Nederlandse medeklinkerclusters -cht en -st worden in het Afrikaans vereenvoudigd tot -g en -s: lugpos 'luchtpost', oos 'oost'
• De Nederlandse medeklinkercombinatie -sch is in het Afrikaans (net als in eerdere fasen van het Nederlands) -sk: waarskynlik - waarschijnlijk
• De 'oo' en 'ee' zijn tweeklanken
• De 'u' is (bijna) een i-klank, vanwege de ontronding
• De 'eu' is vanwege geringe ontronding feitelijk een ietwat geronde 'ië' en doet denken aan de Afr. tweeklank 'ee': neut (NL. noot) en meul (NL. molen) klinken bijna als Afr. neet (NL. neet) en meel (NL. meel)
• Bij de korte i heeft sterke reductie plaatsgehad, zodat deze als een schwa wordt uitgesproken (zoals de 'e' in NL kamer): sit, ding, vir kunnen de Nederlander als sut, dung en veur in de oren klinken
• Er wordt geen onderscheid tussen de Nederlandse klanken au, ou, auw en ouw; deze worden in het Afrikaans allemaal geschreven als ou en uitgesproken als een sjwa + oe: outomaties, oud, blou en vertrou.

Woordenboek

Basiswoorden

Gebruikelijke uitdrukkingen OPEN Oop GESLOTEN (TOE) Toe INGANG Ingang UITGANG Uitgang DUWEN Stoot TREKKEN Trek TOILET Toilet HEREN Here DAMES Dames VERBODEN Verbode

Goeiedag. (formeel)

Goeie dag. ("...")

Hallo. (informeel)

Hallo. ("...")

Hoe gaat het?

Hoe gaan dit? ("...")

Goed, dank je.

Goed, dankie. ("...")

Hoe heet je?

Wat is jou naam? ("...")

Mijn naam is ______.

My naam is ______. ("...")

Aangename kennismaking.

Aangename kennis. ("...")

Alstublieft.

Asseblief. ("...")

Bedankt.

Dankie. ("...")

Graag gedaan.

Dis 'n plesier. ("...")

Ja.

Ja. ("...")

Nee.

Nee. ("...")

Excuseer. (Aandacht trekken)

Verskoon my. ("...")

Het spijt me.

Ek is jammer. ("...")

Tot ziens

Totsiens. ("...")

Dag (informeel)

Baai. ("...")

Ik spreek geen Afrikaans.

Ek kan nie Afrikaans praat nie. ("...")

Spreek jij Nederlands?

Praat jy Nederlands? ("...")

Is hier iemand die Nederlands spreekt?

Is hier iemand wat Nederlands praat? ("...")

Help!

Help! ("...")

Let op!

Oppas! ("...")

Goeiemorgen.

("...")

Goeienavond.

Goeie naand. ("...")

Goeie nacht. (bij het slapen)

Goeie nag. ("...")

Ik begrijp het niet.

Ek verstaan nie. ("...")

Waar is het toilet?

Waar is die toilet? ("...")