Taalgids Sranan

Taalgids Sranan

Sranan is de meest gesproken taal in Suriname. Enkel op officiële gelegenheden wordt Sranan (meestal) niet gebruikt. Na veel jaren verdrukt te zijn geweest door het Nederlands is Sranan of Sranantongo nu de meest gesproken taal van het land. De taal werd zo populair nadat Desi Bouterse de regering omverwierp. Op het internet zijn er echter weinig geschreven teksten in het Sranan te vinden.

Sranantongo heeft veel (bij-)namen. Sranantongo is waarschijnlijk de meest gebruikelijke, maar ook deze omschrijvingen zijn niet ongewoon:

• 1. "Sranan Tongo" (met spatie)
• 2. Nengre
• 3. Taki-Taki (beledigend)
• 4. Surinaams
• 5. Sranang

Grammatica

Het Sranan is, zoals de meeste creooltalen, een isolerende taal. De wortel wordt ongewijzigd gebruikt voor verschillende woordsoorten, bijvoorbeeld zelfstandige naamwoorden en werkwoorden. Het woord denki betekent zowel 'denken' als 'gedachte' en yuru staat zowel voor 'huren' als 'huur'.

Er is evenmin vervoeging van werkwoorden. Ik denk, jij denkt, hij denkt etc. is allemaal ... denki. Het persoonlijke voornaamwoord geeft aan om wie het gaat. Tijdsaanduidingen (tegenwoordige tijd/verleden tijd/toekomende tijd) worden aangegeven door toevoegingen. Bij de tegenwoordige tijd zet men 'e' voor het werkwoord. Voor de verleden tijd wordt daar ben aan toegevoegd. De toekomende tijd krijgt er sa of o bij en de gebiedende wijs 'mu' of, in meerdere mate, musu (moeten). Voor de onvoltooid verleden tijd (zouden) worden de vormen ben sa en ben o gebruikt. De twee soorten verleden tijd hebben in het Surinaams dezelfde uitgangsvorm: hij wachtte en hij had gewacht: a ben wakti. In de voltooid tegenwoordige tijd wordt er geen toevoeging gebruikt: Ik heb gewacht Mi wakti.

Lidwoord: het of de = 'a'. Als een wordt gebruikt in de zin van 'één' dan wordt dat vertaald met wan (afgeleid van het Engelse 'one'). Wan is ook een telwoord. Meervoud wordt aangeduid met het lidwoord den (spreek uit: ding). Er volgt geen verbuiging van het zelfstandig naamwoord. Het huis = A oso, Een huis = Wan oso en Huizen = Den oso.

Paradigma

• Voorbeeld met het werkwoord wroko (werken):

mi e wroko (m'e wroko)	ik werk
yu ben wroko	jij was aan het werken
yu wroko	jij hebt gewerkt
a wroko (kaba)	hij heeft (al) gewerkt
a mu wroko / a musu wroko	hij moet werken
wi ben wroko	wij hadden gewerkt
unu sa wroko	jullie zullen werken
den ben o (b'o) wroko	zij zouden werken

Zie ook de Engelse oorsprong: mi e wroko: me are working, yu ben e wroko: you have been working).

Opvallend is ook:

• veelvuldig optreden van l/r alternantie (vooral bij aan het Engels ontleende woorden), dus: bribi = belief
• klinkers aan het begin van een woord vallen weg, waarmee de klemtoon naar achteren wordt geschoven; in plaats daarvan is er vaak een suffix-i

Uitspraak

Woordenboek

Basiswoorden

Gebruikelijke uitdrukkingen OPEN GESLOTEN INGANG UITGANG DUWEN TREKKEN WC HEREN, MANNEN DAMES, VROUWEN VERBODEN

• Fa waka? - Alles goed? Letterlijk: Hoe ga (je)? ( FA-WA-KA)
• Fa i go? - Hoe gaat het? ( FAI-GO )
• e go! - Het gaat! (antwoord) ( I-GO )
• Fa yu tan? - Hoe gaat het met jou? ( FA-YOU-TAN )
• Ala suni bun? - Alles goed? ( ALLA-SANNY-BOENG )
• Mi lobi dati! -Daar hou ik van! ( ME-LUBY-DATY )
• Mi sorri! - Het spijt me! ( ME SORRY )
• Omeni wan? - Hoeveel kost dat?
• Mi gwe! - Ik ben weg!
• Mi de go na oso - Ik ga naar huis.
• Mi go na winkri - Ik ga naar de winkel
• Su-ma na yu? - Wie ben je? ( SUE-MA-NA-YOU )
• Pe yu e go? - Waar ga je naartoe? ( PAY-YOU-AH-GO )
• Pe yu e de? - Waar ben je? ( PAY-YOU-AH-DAY )
• Omany? - Hoeveel? ( O-MANY )
• Yepi! - Help ( YEPY )
• Soot bus mi mus teki? - Welke bus moet ik nemen? ( SOOT BUS ME MUZ TAKY )
• Skowtu! - Politie! ( SCOW-TWO )
• Pe de skoru de? - Waar is de school? ( PAY-DAY-SCEW-RUW DAY )
• Pe yu de wroko? - Waar werk je? ( PAY-YOU-ROCK-O-GI )
• Pe mi kan fini wroko? - Waar kan ik werk vinden? ( PAY-ME-KAN-FINY-ROCK-O )
• Kantoro - kantoor

Tijd

• O lati? - Hoe laat? (of) Hoe laat is het? ( O-LATY )
• wan uru - één uur
• tu uru - twee uur
• dri uru - drie uur
• fo uru - vier uur
• fiebi uru - vijf uur
• siksi uru - zes uur
• seibi uru - zeven uur
• ayti uru - acht uur
• negi uru - negen uur
• tin uru - tien uur
• elef uru - elf uur
• twarfu uru - twaalf uur

Dagen

• Munde - Maandag( MOON-DAY )
• Tudewroko - Dinsdag( TWO-DAY-ROCKO )
• Dridewroko - Woensdag ( DREE-DAY-ROCKO )
• Fodewroko - Donderdag ( FOE-DAY-ROCKO )
• Fride - Vrijdag ( FRAY-DAY )
• Satra - Zaterdag ( SA-TRA )
• Zonde - Zondag ( ZUN-DAY )

Enkele nuttige uitdrukkingen in het Sranan

• odi masra (misi) - Goeiedag meneer (mevrouw)
• mi siki - Ik ben ziek
• grantangi - Bedankt
• mi o si - Tot later
• tan bun - Blijf gezond
• disi na mi masra (uma) - Dit is mijn man (vrouw)
• mi wroko gi ... - Ik werk voor ...
• mi komopo de ... - Ik kom uit ...
• yu abi wan ... gi mi - Heb je een ... voor mij?
• yu sabi pe mi man feni ...? - Weet je waar ik ... kan vinden?
• mi abi tu pikin - Ik heb twee kinderen.
• mi manpikin abi seybi yari - Mijn zoon is zeven jaar.
• mi umapikin tan na oso - Mijn dochter is thuis gebleven.
• mi lobi ... - Ik hou van ...
• a presi dati fara? - is die plaats ver weg?
• omeni? - hoeveel?

Cijfers in het Sranan

• wan - één
• tu - twee
• dri - drie
• fo - vier
• feyfi - vijf
• siksi - zes
• seybi - zeven
• ayti - acht
• neygi - negen
• tin - tien

voornaamwoorden in het Sranan

• mi - ik
• yu - jij
• a - hij ,zij , het
• wi - wij
• unu - jullie
• den - zij

Miniwoordenboek Sranan-Nederlands

• a - hij/zij/het/zijn/haar
• abi - hebben
• aksi - vragen
• ala - allemaal
• arki - luister
• ay - ja
• baka - terug
• bakra - Nederlands
• bay - koop
• bigi - groot
• boy - jongen
• brada - broer
• buku - boek
• bun - goed
• dape - daar
• dati - dat
• datra - dokter
• de - van (plaats)
• den - zij
• dey - dag
• disi - dit
• doro - deur
• dyari - tuin
• dyaso - hier
• dyompo - spring
• ede - hoofd
• ef - als
• esde - gisteren
• esi - binnenkort
• fa - hoe
• fara - ver
• faya - vuur
• feni - vind
• fesi - voor
• fosi - eerst
• fos(i) tron - eerste keer
• foto - stad
• Gado - God
• go - zal
• gowtu - goud
• grantangi - bedankt
• ingi - Indiaan
• ini - in
• masra - meneer
• kan - kan (kunnen)
• kerki - kerk
• kondre - land
• koti - snij
• koyri - wandelen
• krin - schoon
• krosi - kleren
• langa - lang
• lasi - los
• libi - leven
• lobi - houden van
• ma - maar
• makandra - elkaar
• manpikin - zoon
• mati - vriend
• mi - ik
• misi - mevrouw
• moni - geld
• moro - meer
• mun - maand
• musu - moeten
• neti - nacht
• nofo - genoeg
• noso - neus
• noti - niets
• nyun - nieuw
• odi - goeiedag
• ogri - stout
• omeni - hoeveel
• ondro - onder
• oso - huis
• oten - wanneer
• oto - auto
• pe - waar
• pikin - kind
• pipel - mensen
• presi - plaats
• psa - voorbij
• redi - rood
• sabi - weten
• safri - zacht
• san - wat
• sani - ding
• seri - verkopen
• si - zie
• siki - ziek (zijn)
• sisa - zuster
• skowtu - politie
• skribi - schrijf
• sma - mensen
• Sneysi - Chinees
• sroto - slot
• srudati - soldaat
• sturu - stoel
• su - schoen
• suma - wie
• tamara - morgen
• tan - blijf
• taygi - vertel
• teki - neem
• tide - vandaag
• tifi - tand
• tongo - taal
• tori - verhaal
• trafasi - verschillend
• tumsi - teveel
• tyari - draag
• uma - vrouw
• umapikin - dochter
• waka - ga
• wani - willen
• wantron - onmiddellijk
• wenkri - winkel
• weri - dragen
• wi - wij/ons
• wiki - week
• wroko - werk
• yari - jaar
• yepi - help
• yuru - uur

Andere woorden

• Amazone: Mason
• België: Belgikondre
• Caribisch: Kribisi
• Chinees: snesi
• Creool: krioro
• Curaçao: Korsow, Krusow
• Indiaan: ingi, panari
• Kerstmis: Bedaki
• Nederland: Bakrakondre
• Nederlander: bakra
• Nederlands: bakratongo
• Suriname: Sranankondre
• Surinamer: Srananman