Wandelroute E9
| Dit artikel bevat informatie uit het artikel Wandelroute E9 op Wikipedia. Bekijk de paginageschiedenis daar voor de lijst van auteurs. |
De Wandelroute E9 ligt in Europa
Overzicht
[bewerken]De Europese Wandelroute E9 is een van de elf lange-afstandsroutes die door de Europese Wandelvereniging worden gecoördineerd en door nationale of regionale wandelorganisaties worden onderhouden. De E9 loopt langs de kust van Portugal, Spanje, Frankrijk (met een variant langs de Engelse zuidkust), België, Nederland, Duitsland, Polen, Rusland (Kaliningrad), Litouwen en Letland naar Estland. Delen van de route, met name in Portugal, Frankrijk en de Baltische gebieden, staan nog niet vast of zijn nog niet gemarkeerd. De route, voor zover wel gemarkeerd, is circa 8000 km lang. In beginsel is de route vanaf Portugal in de richting van Estland gedefinieerd, maar er is geen bezwaar tegen haar de andere kant uit te lopen. Voor het traject tussen Santiago de Compostella en Royan bij Rochefort is dat zelfs de meest gangbare richting.
De E9 biedt een gevarieerd beeld van de kusten van Europa. Zandige kusten met duinen en laag achterland dan wel polders overheersen in Portugal, zuidwest-Frankrijk, België, de westkust van Nederland en de kust van de Oostzee in Duitsland, Polen en het Baltisch gebied. In noord-Spanje rijzen daarentegen hoge bergen steil op uit de Atlantische Oceaan. De kusten van Bretagne en Normandië in Frankrijk en de Engelse zuidkust kenmerken zich door krijt- en andere rotsen, kliffen en intieme strandjes aan kleine baaien. De noordkust van Nederland en west-Duitsland is een waddenkust met een brakke lagune en aangrenzend polderland. Fjorden, zoals men die in Noorwegen en Schotland aantreft, ontbreken echter geheel, evenals - en dat is verrassend - eilanden voor de kust (met uitzondering van de inmiddels aangelande eilanden in de Nederlandse provincie Zeeland). Fjorden zijn wel ruim voorhanden langs het Noordzeepad, http://www.northseatrail.nl/planner/europa.asp, dat in Nederland met de E9 samenloopt.
Veiligheid
[bewerken].jpg)
De E9 is een erg veilige wandelroute. Het grootste gevaar schuilt in een bijna onzichtbaar klein diertje: de teek. Teken kunnen (in wisselende mate; in sommige streken is bijna 100 % van de teken besmet) dragers zijn van twee levensgevaarlijke parasieten. In het hele gebied van de E9 komt de ziekte van Lyme voor, die door tekenbeten wordt verspreid. Tegen deze ziekte kan men zich niet vaccineren, maar men moet zich elke avond (laten) controleren op de aanwezigheid van teken. Is men eenmaal besmet, dan is een kuur met antibiotica noodzakelijk. De andere tekenparasiet komt vanaf Lübeck tot in de Baltische staten voor en veroorzaakt de ziekte FSME, een vorm van hersenvliesontsteking. Deze ziekte kan niet met medicijnen bestreden worden; daarom dient men zich voor de reis met een drietal injecties te vaccineren.
Bij extreme weersomstandigheden, zoals ijzel, hevige storm en gevaar van springvloed en overstroming, dient men de kustroute in het algemeen, en direct aan de zee blootgestelde delen in het bijzonder, te mijden. Alleen de Oostzee leent zich voor zeezwemmen; de kustwateren van de Atlantische Oceaan, het Kanaal en de Noordzee kennen sterke stromingen die je ver in zee kunnen sleuren; en de Waddenzee is ondiep en blubberig. Andere gevaren langs de route zijn gering: wilde zwijnen en ander groot wild zijn in de regel schuw en leven nauwelijks langs de kust. Rabies (hondsdolheid) komt voor onder in het bos levende dieren, maar is zeldzaam. In enkele natuurgebieden zou je op een giftige adder kunnen trappen; let op waar je je voeten neerzet. Wie over enige conditie beschikt, zal na ten hoogste 25 km een slaapplaats tegenkomen (wild kamperen is bijna overal mogelijk). Omdat de route vrijwel steeds de zee volgt, is verdwalen zo goed als uitgesloten. Er zijn geen indicaties van hoge criminaliteit langs de E9, met uitzondering van sommige wijken in de grote havensteden en plekken in de omgeving van veerponten naar Engeland waar kansarme vluchtelingen zich verzamelen voor een illegale overtocht.
Naar de start
[bewerken]
De E9 begint op Cabo de São Vicente (Kaap Sint-Vincent), de uiterste zuidwestpunt van het Europese vasteland in Portugal's favoriete vakantieregio Algarve. De plek is bereikbaar vanuit het dorpje Sagres dat omgeven is door een aantal soortgelijke kapen. Met 37° 1' 30" Noorderbreedte is dit tevens het zuidelijkste punt van de Europese kustroute die overwegend naar het Noorden loopt. De kaap moet ook een van de beginpunten van de E4 worden, die nu nog in Gibraltar start.
Het ligt echter niet voor de hand om op Kaap Sint-Vincent te beginnen, omdat de eerste 200 km niet gemarkeerd of beschreven zijn. Beter is het in de stad Lissabon te beginnen, omdat die uitstekend te bereiken is per vliegtuig, trein en auto, en zelfs over de Europese wandelroute E7. Omdat in die omgeving slechts enkele losse dagtrajecten zijn uitgezet, kun je het beste een week je intrek nemen in Lissabon, je vertrouwd maken met het openbaar vervoer in de omgeving en de onderstaande trajecten als dagtochten afleggen. Dat zal niet lukken met de lange mars door het Rede Natura do Oeste, omdat daar geen voorzieningen en verbindingen zijn. Daar illegaal bivakkeren lijkt de enig mogelijke oplossing als je niet over een ijzeren conditie beschikt. Na rond Lissabon alle stukjes E9 te hebben gelopen, pak je dan de trein naar Porto om aan de eigenlijke voettocht te beginnen. De dienstregeling vind je hier.
Uiteraard is het mogelijk de E9 in gedeelten te lopen. Kies dan de grote steden als in- en uitstaphaltes, want die hebben goede treinverbindingen (zie ) en vaak ook een vliegveld. De steden die zich hiervoor lenen, zijn opgenomen in de overzichtsfiguur rechtsboven in dit artikel. Tussen het Poolse Braniewo en Tallinn in Estland zul je hoe dan ook van de route af moeten, want die is daar niet gedefinieerd. De E9 bestaat in Estland uit losse gedeelten. Wil je de rest van de route in de omgekeerde richting lopen, dan kun je in Braniewo beginnen; de stad is per trein bereikbaar .
De E9 in Portugal (400 km)
[bewerken]
De E9 loopt parallel aan de Atlantische kust door heel Portugal en staat in het land ook bekend als de Caminho do Atlântico. Van het gedeelte ten Zuiden van Lissabon zijn slechts enkele kleine trajecten gemarkeerd en kaarten zijn ook niet steeds te vinden. Zo zijn er bijvoorbeeld 87 km uitgezet van Santiago do Cacém (38º 01' Noorderbreedte) naar Alcácer do Sal (38° 21' Noorderbreedte) via San Bartolomé da Serra, Santa Margarita da Serra, Grândola, Vale de Guizo en Barrosinha . Nog eens 60 km lopen van Sesimbra (38° 26' Noorderbreedte) via Cabo Espichel, Aldeia de Mec, Apostiça, Fonte da Telha, Sobreda en Caparica naar Porto Brandäo onder de rook van Lissabon . In de agglomeratie van Lissabon (38° 43' Noorderbreedte), waar de E7 de E9 kruist, liggen 24 km van Azóia via Magoito naar Odrinhas . Bij Sintra (ten Westen van Lissabon) worden nog eens 27 km aangeprezen en . In het Rede Natura do Oeste kan men lopen van het Praia da Assenta (39° 03' Noorderbreedte) naar Cabo Carvoeiro in Peniche (39° 19' Noorderbreedte), een afstand van 70 km zonder voorzieningen voor eten en slapen . Volgens Traildino zou het gehele tracee ten Noorden van Lissabon, dat via Porto loopt, gereed zijn . Beide bronnen zijn het erover eens dat de GR 11 dezelfde route volgt als de veel oudere Jacobsweg naar Santiago de Compostella, de Caminho de Santiago of (in het Galicisch) Camiño Portugués.
Het zal duidelijk zijn dat je voor deze escapades over een avontuurlijke geest, een sterke fysieke en mentale conditie en veel reiservaring moet beschikken. Doe je het liever wat rustiger aan, begin dan meteen in Porto.
Vanaf de stad Porto loopt de Jacobsweg Caminho Português over Barcelos, Ponte de Lima en Valença naar Tui op de grens met Spanje. Het traject van Porto naar Santiago de Compostella wordt in het Duits gedetailleerd beschreven in Raimund Joos: "Portugal Spanien: Jakobsweg Caminho Português", uitg. Conrad Stein Verlag; ISBN 978-3-86686-383-5. Daarvan zijn volgens de Portugese bergwandelclub Federação Portuguesa de Montanhismo e Escalada FPME 50 km in de gemeente Barcelos gemarkeerd, namelijk van Courel via Furada, Pereira, het dorp Barcelos, Neiva, Vila Boa en Aborim naar Balugães .
De E9 in Spanje (982 km)
[bewerken]
Over het Spaanse deel van de E9 bestaan vele misverstanden. Het belangrijkste is wel dat de E9 hier nog ontworpen zou moeten worden, nog niet beschreven zou zijn en nog niet gemarkeerd zou zijn. De werkelijkheid is omgekeerd: het Spaanse tracee is al meer dan een eeuw in gebruik en er zijn talloze publicaties aan gewijd. Men moet alleen wel weten dat de E9 in Spanje samenvalt met enkele Jacobswegen. Dat kan overigens wel met zich meebrengen dat de routes alleen naar Santiago toe zijn gemarkeerd. Bovendien is de markering niet de gangbare wit-rode streepjes, maar de gele Jacobsschelp op blauwe achtergrond.
Vanaf de grensplaats Tui loopt de E9 op Spaans grondgebied verder onder de Castiliaanse ("Spaanse") naam Camino Portugués. Hier in Galicië is het Galego ook een officiële taal, zodat deze Jacobsweg hier ook Camiño Portugués heet. Via Redondela, Pontevedra en Padrón bereikt hij de pelgrimsstad Santiago de Compostella. De afstand van Tui tot Santiago is 107 km, gedetailleerd beschreven in het artikel over de Caminho Português.
De E9 verlaat Santiago de Compostella over een Jacobsweg die bekend staat als de (Spaanse) kustroute, de Camino de Santiago de la Costa. Hij loopt tot Arzúa samen met de Europese Wandelroute E3 over de Jacobsweg Camino Frances, maar slaat dan linksaf naar de Spaanse noordkust om via Santander, San Sebastian en Bilbao Irun te bereiken. Hier gaat de E9 de Franse grens over naar Hendaye. Deze 875 km lange kustroute is in het Duits uitvoerig beschreven in een e-book van Raimund Joos: "Spanien: Jakobsweg Küstenweg" (eBook), uitg. Conrad Stein Verlag, ISBN 978-3-86920-071-2; te bestellen via .
De E9 in Frankrijk
[bewerken]
Bij het lopen van grote routepaden (lange-afstandswandelwegen) in Frankrijk gebruik je in beginsel vier bronnen:
- De topo-guides van de FFRP, de Fédération Française de la Randonnée Pedestre. Deze wandelgidsen bieden gedetailleerde routebeschrijvingen in het Frans, maar zijn dankzij detailkaartjes en het gebruik van symbolen ook goed bruikbaar voor wie het Frans niet machtig is. Ze kunnen worden besteld via de website van de FFRP en worden ook in Nederlandse winkels zoals Bever Zwerfsport en gespecialiseerde boekhandels verkocht.
- De topografische kaarten van het Institut Geografique National (uit te zoeken via de website , maar tot in kleine dorpen te koop);
- De website van GR-infos met een projectie van de route op de kaart van Google met daaraan gekoppeld adressen waar je kunt slapen aan of vlak bij de route.
Niet van alle GRs, of van alle deeltrajecten daarvan, bestaan topo-guides en een paar trajecten zijn nog niet uitgewerkt voor GR-infos, maar de IGN-kaarten zijn in de regel wel compleet. Alle GR's zijn gemarkeerd met de van Nederlandse LAWs vertrouwde wit-rode streepjes.
- De website van Géoportail met digitale kaart waarop vrijwel alle GR-paden zijn ingetekend. Dit is de meest volledige bron, maar het kost veel moeite om de benodigde informatie te vinden, omdat ze vaak maar op enkele zoomniveaus staat.
Aquitanië (400 km)
[bewerken]
Even na de Spaans-Franse grens, in de stad en badplaats Hendaye in het departement Pyrénées-Atlantiques, begint de Pyreneeën-wandelroute GR10. De E9 volgt deze over circa 21 km tot in het dorp Sare. Topoguide 1086 van de FFRP beschrijft de route in detail. Op de website van Gr-infos vind je eveneens details . In Sare kun je overnachten in een hotel en diverse chambres d'hôtes. In Sare pakt de E9 de wandelroute GR8 op, om die naar het noorden te volgen door de departementen Landes en Gironde tot bij de monding van de Garonne die eveneens Gironde heet. De GR 8 wordt in detail beschreven in Wikivoyage, zij het van noord naar zuid. De eerste twee dagen (ongeveer 50 km), tot Urt bij Bayonne, staan ook beschreven in Topoguide 1086; daarna ben je onder het lopen aangewezen op IGN-kaarten en het Géoportail. Tijdens de voorbereiding kun je hier adressen vinden waar je kunt slapen.
.JPG)
De GR 8 is gedefinieerd tot Labenne; daarna kun je voorlopig het beste de Voie Littorale volgen tot Arcachon. Vervolgens moet je overvaren naar Le-Cap-Ferret, de markering van de GR 8 volgen naar Contaut, en dan weer de Voie Littorale volgen tot Le-Verdon-sur-Mer, waar de veerboot je overzet naar Royan. Vanaf Urt is het circa 325 km naar Le-Verdon-sur-Mer. Omdat de route steeds langs of kort achter de zandstranden en duinen van Les Landes loopt, is er in de zomer logies te over, inclusief campings. Als het hartje winter is zul je echter nogal eens voor een dichte deur komen te staan, tenzij je via internet, per e-mail of telefonisch reserveert (in Frankrijk worden steeds vaker vreemde talen gesproken; probeer zo nodig Engels, soms Duits). Het zal in de regel niet moeilijk zijn om een eethuisje te vinden, maar Nederlanders moeten wel beseffen dat de hoofdmaaltijd tussen twaalf en twee 's middags valt; 's avonds blijven veel restaurants dicht.
Poitou-Charente en Pays de la Loire (335 km)
[bewerken]Een veerpont (niet bij storm!) brengt je van Le-Verdon-sur-Mer over de brede riviermonding naar het stadje Royan in het departement Charente-Maritime. De stad heeft zwaar geleden in de Tweede Wereldoorlog en heeft toeristen weinig te bieden. Hier is de GR8 niet meer gedefinieerd, maar de E9-wandelaar kan de GR4 nemen naar de oude badplaats Saint-Palais-sur-Mer waar het aangenamer is. In totaal kun je de GR4 over 50 km volgen naar het stadje Saint-Agnant en dan met 8 km GR 360 de stad Rochefort bereiken. Dit deel van de route heet Le Littoral (de kustroute) en is beschreven in Topoguide 171 en (tot Saint-Agnant) hier. Het kuuroord Rochefort is rijk aan musea en ontwikkelt zich tot een centrum voor toerisme; zie . Ook van dit traject vind je een gedetailleerde beschrijving in Wandelroute GR8.
Tussen Rochefort en de schilderachtige stad La Rochelle is de E9 niet gedefinieerd en er loopt geen GR; wel lenen enkele plaatselijke paden (PR-paden) zich voor opname in de E9, zie Topoguide D017. De GR 8 begint weer nabij het dorp Charron ten noorden van La Rochelle, maar in Wandelroute GR8 staat een verbinding van La Rochelle via Charron naar dit punt aangegeven (ook weer in de omgekeerde richting). Hetzelfde artikel geeft ook suggesties voor enkele kleine "gaten" in de GR 8 en beschrijft de ganse route tot aan Saint-Brevin-les-Pins, een badplaats in het departement Loire-Atlantique die over een ruim 3 km lange brug verbonden is met de stad Saint-Nazaire.
Bretagne
[bewerken]
Vanaf het stadje Le Tour-du-Parc, net over de grens van Loire-Atlantique met Morbihan, staat het verdere verloop van de E9 vast: dat is de GR 34 die over een afstand van 1600 km de Bretonse kust volgt en eindigt bij Le Mont-Saint-Michel De hele route wordt hier beschreven. Delen van de GR 34 vormen het onderwerp van verscheidene topoguides van de FFRP. Iets voorbij het meest westelijke punt van Bretagne passeert de route de havenstad Roscoff; hier biedt een veerverbinding met Plymouth in Engeland de mogelijkheid om de Engelse variant van de E9 (zie hieronder) te kiezen. Dit deel van de E9 krijgt een eigen artikel, Wandelroute GR34. Die is daarin van noord naar zuid beschreven (dus van Le Mont-Saint-Michel naar Le Tour-du-Parc, net het tegendeel van de presentatie van de E9 hier.
Laag-Normandië
[bewerken]
Bij Le Mont-Saint-Michel verlaat de E9 Bretagne om tot Isigny-sur-Mer de Tour du Cotentin rondom Normandië te volgen. Ook deze wandelroute GR223 krijgt een eigen artikel; zie ook TopoGuide 200 (2005) "Tour du Cotentin: Val de Saire". ISBN 9782751400735 en de GR223 hier. Opnieuw volgt de E9 steeds de kust, zo'n 500 km lang. Tussen Le Mont-Saint-Michel en Avranches (station) maakt de GR223 grote omwegen rond riviermondingen, zodat je na 30 km weer oog in oog staat met Le Mont-Saint-Michel. Daarna gaat het geruime tijd recht naar het noorden via Granville (station) naar Coutances (station in Saint-Pierre-de-Coutances). Hier buigt de route landinwaarts, om pas na de bossen en moerassen van Cotentin (een regionaal natuurpark) de kust weer op te zoeken. Dan gaat het de kaap tot het uiterste puntje rond naar Cherbourg (station). Aanvankelijk de kust volgend, dan meer landinwaarts door de bossen gaat het naar Carentan (station) en Issigny-sur-Mer. Hier eindigt de beschrijving in topoguide 200, maar de route komt weer aan de kust (nu met de zandstranden waar de invasie van D-Day in 1944 plaatsvond)) en gaat ten noorden van Bayeux (station) langs. De GR223/E9 passeert Caen op enkele kilometers afstand (diverse stations) en, steeds iets achter de kust blijvend, Cabourg en Trouville-sur-Mer (station). Na Honfleur maakt de E9/GR223 een grote boog naar het zuiden en terug, om in Berville-sur-Mer (een dorp aan de Seine tegenover Le Havre) in het departement Eure te eindigen.
Hoog-Normandië
[bewerken]
.svg)
Na Berville-sur-Mer ontbreekt volgens de beschikbare informatie een klein stukje E9. Dat is aan de hand van de plattegrond eenvoudig op te lossen: Loop rechtuit de Rue du Bac in, sla rechtsaf de Rue du Port in, die buiten het dorp overgaat in de Chemin de l'Epine. Volg de eerste weg naar rechts, Ferme de Vigne (het is mogelijk dat er rechtuit een gemarkeerde route loopt; volg die dan in plaats van wat hier staat). Waar je op de D312 stuit, sla je linksaf de Sous la Garenne in om even later rechts een weggetje te volgen dat je naar de kruising met La Vavassourie brengt. Die laatste weg volg je naar links en even later rechtsaf, tot je uiteindelijk weer op de D312 uitkomt. Die volg je naar links, dan scherp linksaf de D6178 tot over de brug over de Risle en rechtuit tot je de wit-rode streepjes van de Franse wandelroute GR23 ziet . Die volg je rechtuit, ook waar hij de D6178 naar rechts verlaat en even later naar links oversteekt. Langs de Seine kom je dan bij de brug naar Tancarville en naar het departement Seine-Maritime. De D17B en dan linksaf de D39 brengen je naar de Franse wandelroute GR2, . Volg die naar links (naar het westen) tot in Le Havre. De totale afstand van Berville-sur-Mer naar Le Havre is circa 60 km.
De grote havenstad Le Havre heeft uiteraard een station met snelle treinverbindingen met België en Nederland. De stad werd in 1944 grotendeels vernield, maar nadien door de de architect Auguste Perret zodanig opgebouwd, dat zij in 2005 door UNESCO tot Werelderfgoed werd verklaard. Wie desondanks de stad wil vermijden, kan dat doen door in Harfleur de GR2 naar rechts te verlaten, naast het station de Avenue Maréchal Foch (D925) naar het noorden te kiezen en ter hoogte van de rotonde met aansluiting van de D489 de Avenue de Belle-Etoile in te slaan. Twee rotondes verder loopt de E9 als GR21 over de Avenue Président Wilson naar rechts het stedelijk gebied uit. Je spaart hiermee ongeveer 15 km lopen door stadsgebied uit.
In Le Havre begint de Franse wandelroute GR21 die integraal deel uitmaakt van de E9. GR-infos geeft slechts een overzicht van de eerste 92 km tot Veulettes-sur-Mer, maar de GR is van begin tot eind beschreven in topoguide 202 van de FFRP. De route loopt aanvankelijk door het achterland via Montivilliers en Criquetot-Esneval, maar bereikt bij Etretat de kust. Daarna gaat het vrijwel steeds door of vlak achter de zeereep verder, via Fécamp (station), Saint-Valery-en-Caux, de stad Dieppe (station), Neuville-les-Dieppe (station) en tenslotte Le Tréport (station). De wandelroute GR21 krijgt een eigen artikel in Wikivoyage, maar wordt daarin in de omgekeerde richting beschreven.
Na Le Tréport is de E9 niet goed gedocumenteerd, maar het duingebied ten noorden van de stad biedt ruimschoots mogelijkheden voor een plezierige voortzetting. Vanuit de bebouwing ten noordoosten van het station van Le Tréport kun je bijvoorbeeld de Rue André Dumont volgen tot de Rue du Vieux Chêne Cise (D940E); deze oversteken en het tweede weggetje naar links nemen, de Route d'Ault Cise. Kort voordat je de zee bereikt, neem je de Rue du Bois de Cise naar rechts tot in het dorpje Ault. Nu vind je zonder moeite een rustige weg vlak langs de zee naar Cayeux-sur-Mer. Hier brengt de Rue du Général Leclerc (D102), later Route Blanche geheten, je door het fascinerende Waddenlandschap van de monding van de Somme naar de D3. Die volg je naar links naar het dorp Saint-Valery-sur-Somme. Volg de D3 verder naar het stationnetje Saint-Valery-Canal en neem de D940 naar links naar het station van Noyelles-sur-Mer. Even verderop biedt de D140 een rustige, bosrijke weg naar Favières, vanwaar kleine weggetjes naar het dorpje Rue leiden.
Bij het station van Rue neem je de Rue de la Fontaine die aan de westkant van de spoorbaan naar het noorden loopt. In het bos sla je linksaf de Le Mont Adam in en aan het einde daarvan de Chemin de la Morte Authie. Met deze kruis je de spoorbaan en kom je op de Chemin des Cygnes die je naar links volgt, terug naar de spoorbaan. Bij een overweg neem je de Chemin des Colverts naar rechts; even later de Chemin de Flandre naar links. Deze volg je tot in de buurtschap Flandre, waar je de weg van die naam naar links volgt. Hiermee kruis je opnieuw de spoorbaan; dan sla je onmiddellijk rechtsaf de Chemin des Genêts in. Nu steeds rechtdoor lopen, terwijl de naam van de weg verandert in Chemin des Bleuets en dan in Route de Rue, Rue des Alouettes en tenslotte Rue du Pont-Gerville. In de buurtschap Le Marais volg je de Rue de la Gare naar links, dan de Rue du Bosque naar rechts en rechtdoor de Rue de l'Oratoire naar de vlek Vieux Quend. Hier maakt de weg een bocht naar rechts, maar kort daarna sla je linksaf de Rue du Vieux Quend in. Deze steekt de D940 (Route de Berck) over, gaat als Chemin du Muret, Le Muret en La Blanche Tache terug naar de D940. Er is nu geen andere mogelijkheid dan met deze weg de rivier l'Authie over te steken en hem verder te volgen tot waar de Rue de l'Authie er van rechts op uitkomt. Dit is Pas d'Authie.
Noordwest-Frankrijk
[bewerken]
Hier begint de wit-rode markering van de GR du Littoral, vroeger bekend als de Frans-Belgische wandelroute GR120, maar dat nummer is inmiddels aan een andere route in hetzelfde gebied toegekend. Topogidsen in het Frans (Topoguide GR du Littoral: La Côte d'Opale) en het Nederlands (Grote Routepaden: Topogids Franse Kustroute) zijn alleen nog tweedehands aan te schaffen en GR-Infos kent de route niet. Wel vind je een summier overzicht hier, met de geruststellende mededeling dat de markering nog steeds intact is. De route staat trouwens ook ingetekend op de detailkaarten van IGN en - globaler - op die van Michelin. De GR du Littoral krijgt een eigen artikel in Wikivoyage.
De gemarkeerde route kiest het tweede weggetje linksaf en slingert door het parklandschap naar Berck-Plage. Ook deze GR volgt de kust verder naar het noorden en passeert Berck-Plage (station), Etaples (station) en Boulogne-sur-Mer (station), op weg naar de zeldzame natuurmonumenten Cap Gris-Nez waar de eerste duinen de krijtrotsen afwisselen. De E9 draait nu naar het oosten om langs Wissant de laatste krijtrots Cap Blanc-Nez en wat later de grote havenstad Calais te bereiken. Hier komt de Engelse variant (zie hieronder) weer bij de hoofdroute, hetzij bij het station van de Kanaaltunnel, hetzij bij de veerhaven. Bij Gravelines moet de GR du Littoral diep landinwaarts om de eerste brug over het havenkanaal te vinden. Haventerreinen en zware industrie maken het hier trouwens niet eenvoudig om een aantrekkelijke route uit te stippelen. Toch wordt Duinkerke (station) door maar liefst twee varianten doorkruist, waarvan er een gevaarlijk is bij storm en ander slecht weer (hevige regen, ijzel, onweer). Na Duinkerke komt de E9 langs een aantal Franse familiebadplaatsen. Bij de laatste, Bray-Dunes, gaat de route het strand op, zodat je langs de vloedlijn Frankrijk uit kunt wandelen.
De E9 in Engeland (703 km)
[bewerken]| Engelse variant E9 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In Roscoff kun je ook de pont naar Plymouth in Engeland nemen en dan de Engelse zuidkust naar het Oosten volgen. Je hebt hier de zee, voor zover zichtbaar, aan je rechterhand in plaats van links. De Engelse variant maakt gebruik van een aantal Engelse lange-afstandsroutes die hieronder beschreven worden voor zover ze deel uitmaken van de E9. De Engelse variant kent nog een kleine subvariant over het eiland Wight.
Het South West Coast Path
[bewerken]Bij aankomst in Plymouth kom je in Millbay Docks onmiddellijk op het South West Coast Path, het langste grote-routepad in Engeland, zie de SWCPA official site en de afstandstabel. Dit pad volg je naar rechts (naar het oosten) door Devon via Plymouth Hoe en Sutton Harbour met de Mayflower Steps naar de heuvel Cattedown. De route steekt dan de rivier de Plym over met de Laira-brug naar Plymstock en passeert het getijdenmeer Hooe Lake. Dan gaat het de stedelijke bebouwing uit naar Jennycliff Bay, een deel van het natuurmonument Plymouth Sound, Shores and Cliffs. Daarna volgt de route de kliffen langs Bovisand naar Wembury, waar je het instructieve bezoekerscentrum Wembury Marine Centre kunt bezoeken. Hierna kun je de rivier de Yealm nabij het dorp Newton Ferrers met een gewone veerboot oversteken, maar de volgende rivier, de Erme, heeft een verrassing in petto: Deze moet kniediep doorwaad worden en dat kan alleen bij eb. De oversteek duurt een uur en is bij regen en slecht weer gevaarlijk.
Nu volgen tien kilometer door beschermd natuurgebied over de kliffen naar Prawle Point en Salcombe, waar je de delta van Kingsbridge met een pont oversteekt naar East Portlemouth en het kasteel van Salcombe. Via Lannacombe Bay en Start Bay gaat het naar het natuurreservaat Slapton Ley. Bij de rivier de Dart bereik je de oude haven van Dartmouth. De rivier steek je met een van beide veerverbindingen over naar het stadje Kingswear. Bij Torbay kom je aan de "Engelse Riviera". De route passeert de oude haven van Brixham en de badplaatsen Goodrington, Paignton, Torquay en Babbacombe. Daarna loopt het kustpad door beboste rotsen naar Shaldon en de rivier de Teign. Voor de oversteek naar Teignmouth kun je kiezen uit de pont en de lange Shaldonbrug. Daarna volg je een spoorbaan langs de kust tot je op een weg uitkomt (bij slecht weer dien je deze al vanaf Teignmouth te volgen). Die brengt je Dawlish in waar je onmiddellijk weer uitwijkt naar het pad over de kliffen naar de voormalige zandafgraving, nu natuurreservaat Dawlish Warren. Houd daarbij rekening met hoogwater.
Bij de monding van de Exe aangekomen draait de route landinwaarts langs Cockwood naar Starcross waar je in het zomerseizoen een pont naar Exmouth kunt nemen. Er is ook een treinverbinding naar Exmouth. Ten oosten van die stad stijgt het pad naar het Hogeland van Orcombe. Hier begint de Jurassic Coast, die behoort tot het Unesco-Werelderfgoed. De volgende stad is Budleigh Salterton aan de rivier de Otter. Bij de volgende rivier, de Sid, daal je af naar het strand over een houten ladder, de Jacob's Ladder. Over zwaar aan erosie onderhevige kliffen rond je Lyme Bay en de kunstmatige biergrotten van Seaton Bay en bereik je de eerste plaats in Dorset, Lyme Regis.
Iets verderop stijgt de route naar het hoogste punt van de Engelse zuidkust, de Golden Cap (Gouden Muts), en daalt via Charmouth en West Bay naar Burton Bradstock. Hier begint de 29 km lange Chesil Beach naar Abbotsbury. Het pad loopt rondom het Isle of Portland naar het Nothe Fort in Weymouth. Dwars door de stad, maar steeds langs het water, kom je tenslotte uit in het dorpje Osmington Mills. Er zijn hier overigens varianten waarmee je de stad kunt omzeilen of het aantal kilometers beperkt houden.
Langs de kust van het Isle of Purbeck en langs het opmerkelijke Durdle Door kom je bij het druk bezochte Lulworth Cove. Het volgende traject ligt op militair terrein en is niet altijd opengesteld; er is zo nodig een omleidingsroute waarmee je in Kimmeridge weer op de route komt. Wel altijd open is het natuurgebied van Durlston Country Park met tenslotte Old Harry Rocks, een serie rotspunten, bogen en grotten op de grens van land en zee. Dit is het laatste deel van de Jurassic Coast. Na Studland Beach maakt het landschap plaats voor duinen en zandbanken. De oversteek met het veer naar Poole markeert het einde van het South West Coast Path.
De Solent Way
[bewerken]In Poole schakelt de E9 in eerste instantie over op het Bournemouth Coast Path, een 33 km lang voetpad dat deels in Dorset en deels in Hampshire ligt. Het volgt steeds de kust en komt door Bournemouth, Boscombe, Southbourne, Hengistbury Head, Mudeford en Highcliffe. Christchurch wordt in principe omzeild met een veerboot, maar de omweg door het stadje bedraagt slechts 5 km. In de badplaats Milford on Sea eindigt het Bournemouth Coast Path en begint de Solent Way. Dit bijna 100 km lange wandelpad kent na Hurst Castle twee varianten, waarvan er een door een afgraving voert en de andere de veerboot naar Keyhaven neemt. Na Keyhaven kom je langs de moerassen en voormalige zoutwinning van Lymington. Aan de overkant van de Lymington-rivier loopt de Solent Way iets meer landinwaarts door bos naar Bucklers Hard aan de Beaulieu-rivier. De Hythe Ferry brengt je naar het hart van de stad Southampton.
Over de hoge Itchenbrug kom je bij Netley Castle en Netley Abbey en de jachthaven Hamble-le-Rice. Een klein voetgangersveer zet je over de rivier de Hamble naar het dorpje Warsah. Nu gaat het door het beschermde natuurgebied van Titchfield Haven en langs de badplaatsen Hill Head, Lee-on-Solent en de stad Gosport ten westen van de haven van Portsmouth. De Gosport Ferry brengt je naar het stadscentrum van de marinebasis Portsmouth. De Solent Way gaat verder over de boulevard van Southsea en langs het natuurgebied Farlington Marsh naar het dorp Farlington. Bij Bedhampton verlaat de E9 de Solent Way om in noordelijke richting de voorstad Havant te doorkruisen en de South Downs in te trekken. Bij Buriton kom je op de South Downs Way uit, die de E9 naar het oosten volgt.
Variant via Wight (76 km)
[bewerken]In Lymington kun je ook het veer naar Wight nemen. Daar loopt een variant van de E9 via Yarmouth, The Needles (de westpunt van het eiland), Newport, het Foreland in het noordoosten van Wight, en Ryde waar een tweede pont je terugbrengt naar de vaste wal. Nu pik je de bovenstaande route weer op in Plymouth. De variant over Wight is 76 km lang, maar spaart een ongeveer even groot aantal kilometers bij Southampton en Portsmouth uit.
De South Downs
[bewerken]Vanaf Buriton lopen de South Downs Way en de E9 lange tijd door dunbevolkt heuvelig terrein. Het is verstandig de overnachtingen tevoren te plannen en eventueel te reserveren, en voldoende proviand mee te nemen. Je bent nu vrij ver van de kust af en zult zelden de zee zien. Het pad passeert de dorpjes South Harting en Cocking op enige afstand, kruist de autoweg A29 bij Bury, loopt door Amberley, Washington en Steyning, ontwijkt Brighton via Clayton, buigt ruim voor Lewes naar het zuiden, steekt de autosnelweg A27 over en volgt deze aan de zuidkant tot Alfriston. Hier buigt de South Downs Way opnieuw naar het zuiden, richting het eindpunt in Eastbourne, maar de E9 gaat rechtdoor naar het oosten. Enige tijd later buigt de E9 naar het noordoosten, doorkruist Wannock en Polegate en gaat verder in dezelfde richting tot hij ter hoogte van Wartling de route Walking the Castles of Sussex bereikt. De beide routes gaan nu samen verder om Hazard's Green heen. Bij de tweede oversteek van de autoweg A271 gaan ze uiteen; de E9 kiest een wat noordelijker tracee en komt bij de stad Battle uit. Na Battle volgt de E9 opnieuw de "Walking the Castles of Sussex", maar na de A28 nemen ze definitief afscheid van elkaar. De E9 gaat hier rechtuit naar het oosten om zich in het stadje Rye met de Saxon Shore Way te verenigen. Pas bij Rye komt de E9 weer duidelijk aan de kust.
De Saxon Shore Way
[bewerken]Naar Dover of Ramsgate
[bewerken]De E9 in België (120 km)
[bewerken]
Zodra de E9 de grens van Frankrijk met België bereikt, slaat de E9 rechtsaf de duinen in. Op het strand is geen markering mogelijk; let dus op wit-rode streepjes aan de voet van de duinen. Er zijn hier twee zandige paadjes, een Frans en een Vlaams; kies de Belgische kant van de grens. Het pad volgt enige tijd de landsgrens en dwaalt dan naar links af door het fascinerende landschap van duinreservaat "Westhoek". Uiteindelijk bereik je een driesprong van GR-paden. Hier eindigt de GR du Littoral, zij het dat die in de omgekeerde richting wordt beschreven en hier dus eigenlijk begint.
Sla je op deze driesprong rechtsaf, dan brengt de GR 5A-Zuid je naar Adinkerke; je bent nu evenwel niet meer op de E9, maar op de E2 naar de Ardennen, Vogezen, Jura, Franse Alpen en Nice. Sla je dan al voor Adinkerke op de Langgeleedstraat linksaf de Zwartenhoekstraat in, dan kom je bij de keerlus van de Belgische Kusttram en het treinstation van De Panne dat vlak bij Adinkerke ligt. Hier vertrekt ook de Franse bus terug naar Duinkerke.
Sla je op de genoemde driesprong in de duinen linksaf, dan brengt een piepklein stukje van de GR 5A-Zuid je naar een tweede driesprong van wit-rood gemarkeerde GR-paden. Naar links takt een doodlopend stuk van de GR 5A-Noord af. Naar rechts gaat de E9 verder over hetzelfde tracee als de GR 5A-Noord. Ze lopen 120 km samen tot vlak voor de Nederlandse grens onder het stadje Sluis. Het grootste deel daarvan volgen ze de Belgische kust, door De Panne, Oostduinkerke, Nieuwpoort, Oostende en De Haan. Maar eerst steek je de Kerkstraat en de rails van de Kusttram over. Die tram stelt je in staat om de gehele Belgische kust met een dagrugzakje af te lopen en 's avonds terug te keren naar je uitgangspunt. Kijk voor details van de E9 in België bij de wandelroute GR5A, maar houd er rekening mee dat deze in de omgekeerde richting wordt beschreven.
Tot Oostende houdt de E2 de E9 gezelschap. Hier vertrok vroeger de veerboot naar Dover, maar die verbinding is opgeheven. Er is wel een boot naar Ramsgate, die E2-wandelaars overzet naar Engeland. Dezelfde boot is ook aantrekkelijk voor wandelaars langs de Engelse variant van de E9 (zie hierboven), die vanaf Oostende verder willen lopen. Oostende staat los hiervan bekend om zijn verzameling moderne kunst en andere musea. Vroegere koningen van België hebben Oostende trachten uit te bouwen tot een mondain kuuroord voor welgestelde Belgen - in een periode toen reizen naar de zon nog niet zo eenvoudig was.
Na de gezinsbadplaats De Haan, nog voor Wenduine, draait de E9 rechtsaf het achterland in. Nu volgt een lang stuk door polderland dat dienstbaar wordt gemaakt aan de haven van Zeebrugge. Van De Haan naar Brugge is het 37 km, maar wie dat te ver vindt, kan bij Meetkerke de bus naar Brugge pakken, daar overnachten en de volgende dag terugkomen voor de grote lus die de GR 5A en de E9 tussen Meetkerke en Brugge beschrijven. Brugge is trouwens de mooiste stad van Vlaanderen; een enkele rustdag om ervan te genieten, zal eerder te weinig dan te veel zijn.
De GR 5A-Noord en de E9 lopen om het centrum van Brugge heen (er is een variant door het stadscentrum) en volgen dan in grote lijnen de Damse Vaart naar het beschermde stadsgezicht van Damme en het Nederlandse vestingstadje Sluis. Let op: Net voor de landsgrens draait de GR 5A naar rechts af, maar het Grenslandpad, eveneens wit-rood gemarkeerd, komt er van rechts bij. De E9 blijft de vaart volgen tot in Sluis. Na dit stadje komt de E9 nog even bij Belgisch grondgebied, namelijk in het natuurgebied Het Zwin.
De E9 in Nederland (750km)
[bewerken]
In Nederland valt de E9 samen met het Noordzeepad, LAW 5. Het deel langs de Noordzeekust voert voor een groot deel door duinen; het deel langs de Waddenkust voert langs de waddendijk, maar voor een belangrijk deel ook door het Friese weide- en Groningse akkerland. De route loopt ook over ruim 50 km zeedammen, waarvan de Afsluitdijk met 32 de langste is. De E9 bestaat in Nederland uit de volgende deelroutes (de plaatsen waar de route doorheen komt, worden bij de wandelroutes genoemd):
Deltapad
[bewerken]Sluis, Breskens, Vlissingen, Westkapelle, Veere, Burg-Haamstede, Goedereede, Rockanje, Oostvoorne, Brielle, Rozenburg, Maassluis, Hoek van Holland.
Hollands Kustpad
[bewerken]Een samentrekking van Visserspad en Duin- en Polderpad), Hoek van Holland (een wijk van Rotterdam), Scheveningen, Den Haag, Katwijk, Noordwijk, Bloemendaal, Haarlem, Beverwijk, Egmond aan Zee, Castricum, Den Oever.
De Afsluitdijk behoort niet tot enige Nederlandse wandelroute, maar is in zijn geheel in de E9 opgenomen.
Friese Kustpad
[bewerken]Zurich (Fries: Surch), Harlingen, Dokkum, Holwerd, Lauwersoog.
Wad- en Wierdenpad
[bewerken]Lauwersoog, Pieterburen, Winssum, Appingedam, Delfzijl, Nieuweschans.
De E9 in Duitsland (900km)
[bewerken]Ems-Dollart-Pad
[bewerken]Deel van Nieuweschans naar Weener. Slingert langs de spoorlijn, en door het centrum van Bunde. Rood-wit gemarkeerd.
Emsweg
[bewerken]Deel van Weener naar Leer (samen met hiervoor genoemde deel 28,5 km). Volgt de Eemsdijk door een Hollands aandoend landschap. Eindigt met een route door het centrum van Leer.
Ostfriesland Wanderweg
[bewerken]
Het deel van Leer naar Aurich (39 km). De route is goed gemarkeerd, wordt aangegeven met een 0, en met veel bordjes met de naam voluit geschreven. De Wanderweg is geheel verhard en ook te fietsen. Het volgt voor een belangrijk deel de voormalige spoorlijn Leer-Aurich van de Kleinbahn Aurich. Langs de route zijn er diverse oude stationsgebouwen die aan de spoorlijn herinneren. De route loopt door een landschap met kleine percelen omgeven met houtwallen. Ook is het stuk relatief vol bebouwd en rijdt er vrij veel verkeer.
Ems-Jade-Weg
[bewerken]Deel van Aurich naar Wilhelmshaven (? km)
Jadeweg
[bewerken]Deel van Wilhelmshaven naar Petershörn/Dangast (? km)
Butjadinger Weg
[bewerken]Lopend van Petershörn/Dangast naar Nordenham/Blexen (58 km)
Wanderweg Elbe
[bewerken](Veer Wischhafen/Glückstadt) - Weser (Bremerhaven) (65 km) ... n.t.b. ... Via Glückstadt en Elmshorn naar Hamburg, daar via de E1 (later ook E6)en na de splisting van E1/E6 via Wegen im Forst Waldhusen naar Lübeck-Travemünde (? km) Europäischer Fernwanderweg E9 in Mecklenburg-Voor-Pommeren, lopend van Travemünde naar Ahlbeck (400 km)
- De Weg in de buurt van Hamburg kun je hier zien: Openstreetmap
De E9 in Polen
[bewerken]De E9 in het Baltisch gebied
[bewerken]De E9 in Estland
[bewerken]Na het eindpunt
[bewerken]Rondom
[bewerken]Steden langs de route
[bewerken]Spanje (Andalusië)
Via pelgrimsroute; Tarifa, Medina Sidonia, Cádiz, Jérez de la Frontera.
Via nog te bepalen route: Jérez de la Frontera, Sanlúcar de Barrameda en veer over de Guadalquivir, Cota Doñana, Huelva, Cartaya, Ayamonte en veer over de Guadiana naar Vila Nova de Santo António (Portugal).
Portugal
[bewerken]Via GR13: Alcoutim (GR15 naar Vila Real de Santo António), Vaqueiros, Cachopo, Salir (aftakking naar Loulé, Faro), Alte (aftakking naar Albufeira), São Bartolomeu de Messines, Silves (aftakking naar Portimāo), Monchique (aftakking naar Mexilhoeira Grande), Marmelete (aftakking naar Aljezur), Bensafrim (aftakking naar Lagos), Vila do Bispo, Cabo São Vicente (RV naar Sagres).
Via RV (Rota Vicentina) en/of GR11 (pelgrimsroute): Cabo São Vicente, Vila do Bispo, Carrapateira, Bordeira, Aljezur, Odeceixe, Odemira (aan GR11) of Vila Nova de Milfontes (aan RV), Cercal do Alentejo (aan GR11) of Porto Covo en Sines (aan RV), Santiago do Cacém, Grândola, Alcácer do Sal, via kust en veerdienst over de Sado vanaf Troia (of via Marateca), Setúbal, Sesimbra, Cabo Espichel, Lago de Albufeira, Trafaria (veerdienst over de Taag). Belém (aftakking naar Lissabon-Centrum via TA).
Via TA en/of GR11: Belém, Parede, Cascais, Azoia, Cabo da Roca, Azenhas do Mar, Bolembre, Carvoeira (aan GR11), Ericeira, São Lourenço.
Via GR11: São Lourenço, Santa Cruz, Ribamar, Lourinhã, Peniche.
Via GR11 of CE (Caminho do Mar) Foz do Arelho (aan GR11) of Caldas da Rainha (aan CE), Nazaré (aan GR11) of Famalicão (aan CE), Porto de Mós, Fátima.
Via CP (Caminho Portuguesa) en/of GR26: Fátima, Ansão (aan o-tak GR26) of Pombal (aan w-tak GR26), Condeixa-a-Nova, Coimbra.
Via CP: Coimbra, Albergaria-a-Velha, Oliveira de Azeméis, Perosinho, Vila Nova de Gaia, Porto.
Via centrale tak van CP (w-tak over Varzím, Viana do Castelho) (O-tak over Braga): Porto, Barcelos, Ponte de Lima, Valença. Minho-brug.
Spanje
[bewerken]Via Caminho Portugués: Tuy, Porriño, Redondela, Pontevedra, Caldas de Reis, Padrón, Santiago de Compostela.
(Toek. route langs Costa de la Muerte via GR55 en CN (Camino Natural del Norte): Santiago de Compostela, Fisterra, A Coruña, El Ferrol, Cedeira, Ortigueira, Viveiro, San Cibrao, Foz, Ribadeo.)
Huidige route langs Caminho del Norte: Santiago de Compostela, Arzúa, Boimorto, Baamonde, Vilalba, Mondonedo, Ribadeo.
Via pelgrimsroute CN (Camino del Norte) en/of zelfstandige delen E9: Ribadeo, Tapia de Casariego, El Porto of La Caridad (aan CN), Navia, Luarca, Muros de Nalón, Avilés, Luanco, Gijón.
Via pelgrimsroute CN en/of zelfstandige delen E9: Gijón, Villaviciosa, Ribadesella, Llanes, Pendueles, Unquera.
Via CN: Unquera, San Vicente de la Barque, Comillas, Requejada, Santander en veerdienst naar Somo (of z-tak via El Astillero), Santoña en veerdienst naar Laredo (of z-tak via Colindres).
Via SL (Senda del Litoral) of CN: Laredo, Castro Urdiales, Portugalete.
Òf via n-tak GR123: Portugalete, Plentzia, Armintza, Bario, Bermeo, Gernika; òf via CN: Portugalete, Bilbao, Larrabetzu, Gernika.
Òf via n-tak GR123 en GR121: Gernika, Lekeitio, Ondarroa, Mutriku, Deba; òf via CN: Gernika, Markina-Xemein, Deba.
Via GR121 en/of CN: Deba, Zumaia, Zarautz, Aia, San Sebastián/Donostia, Pasaia, Irún, grens Frankrijk.
Frankrijk
[bewerken]Engeland
[bewerken]België
[bewerken]Nederland
[bewerken]Duitsland
[bewerken]Bunde, Leer, Aurich, Bremerhaven, Wischhafen/Glückstadt, Hamburg, Lübeck, Travemünde, Rostock-Warnemünde, Stralsund, Greifswald.
Polen
[bewerken]Rusland
[bewerken]Kaliningrad
[bewerken]Community
[bewerken]De route van de E9 wordt vastgelegd in Openstreetmap. Resultaten hiervan zijn te vinden in waymarkedtrails. Deze route is nog niet af, bijdragen welkom.
Hoewel veel mensen delen van het Kustpad in Nederland lopen is de groep wandelaars op de E9 vermoedelijk klein. Op Facebook is een gemeenschap actief. Ze probeert onder andere contacten te leggen voor het completeren van de route in onder andere de Baltische staten en in Rusland.